Elektrik kesintilerinin sanayiciye vurduğu darbe, Türkiye’nin ekonomisini de sarsıyor. Bütün Türkiye’nin sanayisi bir saat elektriksiz kalsa zararın 18 milyon lira olacağı hesaplanıyor. Şu anda bu çapta kesinti yok ama ülke sanayiinin yoğunlaştığı Marmara’daki kesintiler, zararın hiç de azımsanamayacak boyutta olduğunu düşündürüyor. Kesintilerin nedenine dair teoriler ise çok çeşitli. Bazı sanayiciler kesintinin nedeni olarak altyapıdaki problemlere işaret ederken, bazıları ise İran’dan alınan doğalgazın azalması ve bu sebeple doğalgaz çevrim santrallerinin düşük kapasiteyle çalışmak istememesine bağlıyor durumu. Ön plana çıkan bir iddia ise dikkat çekici. Tıpkı 2001 yılında ABD Kaliforniya’da yaşanan enerji krizinde olduğu gibi, fiyat artırmak için manipülasyon yapılıyor olması. Bu süreçte sanayicinin diğer büyük sıkıntısı ise kesintinin süresini bilmemesi oldu. Bu durum, üretimin planlanmasını engelliyor.
DÜNYA’ya açıklamalarda bulanan Uluslararası Enerji Ekonomisi Birliği Başkanı ve Boğaziçi Üniversitesi Enerji Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Gürkan Kumbaroğlu, 1 saatlik elektrik kesintisinin sanayi üstünden Türkiye ekonomisine etkisinin megawatt (MWh) başına 4 bin 574 TL olduğunu kaydetti. 2015 rakamlarını değerlendirerek bu sonuca ulaştığını açıklayan Kumbaroğlu, “Sanayi 2015 yılında GSMH için 457 milyar liralık katma değer yarattı. Aynı şekilde 100 milyar kilowattlık elektrik tüketti. Buradan yapılan hesapla 1 saatlik elektrik kesintisi 18 milyon liralık kayıp demek sanayi için” dedi. Günlük hesaba vurulduğunda ise 432 milyon liraya karşılık geliyor. Bu hesaplama “kesintilerin Türkiye çapında” ve “bütün sanayi üretiminde” olduğu varsayımına dayanıyor. Ancak halen bu şekilde bir kesinti yok. Gezen ve bazen birkaç günü bulan kesintiler oluyor. Bununla birlikte kesintilerin daha çok sanayi üretimin yarısına yakınının gerçekleştiği Marmara Bölgesi’nde olması, sık sık tekrarlanması büyük bir üretim kaybı ile karşı karşıya olunduğunu gösteriyor. Bu durum önlenmezse 2017 yılı ilk çeyrek milli hasıla gerçekleşmesine ciddi olumsuz etkisi olabileceği tahmin ediliyor.
Manipülasyon var mı diye incelenmeli
Kumbaroğlu elektrik kesintilerinin nedenini tam olarak anlamak gerektiğini söyleyerek, 3 hususun dikkatle incelenmesi gerektiğini dile getirdi. Kesintilerin geçtiğimiz yıllarda da olduğunu fakat ilk kez bu denli pik yaptığını kaydeden Kumbaroğlu, fiyatların arz- talep dengesine göre oluştuğunu fakat son 2 haftalık dönemde çok yüksek fiyatlar görüldüğünü dile getirdi. “Eğer kesintilerin altında fiyat yükseltme çabası varsa bu manipülasyondur” diyen Kumbaroğlu, 2001’de Kaliforniya’da yaşanan krizde elektrik fiyatlarının 12 kat yükseldiğini, kesinti nedeni olarak teknik arıza denilmesine rağmen altından manipülasyon çıktığını hatırlattı. Son 2 haftalık süreçte EPİAŞ’ın Şeffalık Platformu’ndan takip edilebilen piyasa verilerine göre 70 liradan bin 500 liralara kadar değişen fiyatlara rastlandığını açıklayan Kumbaroğlu, bunun incelenmesi gerektiğini bildirdi. Kumbaroğlu, bu fiyat oynaklığında yaz sonunda yeni devreye alınan fiyatlandırma algoritmasındaki muhtemel bir açığın da oynaklığa neden olabileceğini belirtti. Öte yandan doğalgaz alımında Türkiye’nin sıkıntı yaşadığını anlatan Kumbaroğlu, “Doğalgaz çevrim santrallerinin elektrik üretimindeki payı her zaman yüzde 40’lardadır. Fakat son 2 haftada bu pay yüzde 15’lere düştü. Bu doğalgaz alımında sıkıntı yaşandığının kanıtı.
Öte yandan altyapıda da sorunlar yaşanıyor. Burada ne kadar eksiklik var, bakılmalı, incelenmeli” diye konuştu.
İş dünyası ise kendilerine olağanüstü bir durum yaşandığı bilgisinin verildiği üstünde duruyor. Düzce- Sakarya bölgesinde İstanbul’u besleyen hatta fırtına nedeniyle 16 direk devrildi, 1.5 metreye varan kar da müdahale eden ekipleri yavaşlatıyor.
Kesintinin süresi bildirilse bu kadar kötü etkilenmezdik
Otoprodüktörlerin gece elektrik satamadığı için üretim yapmadığını söyleyen Kocaeli Sanayi Odası Başkanı Ayhan Zeytinoğlu da devletin bu konuda bir düzenleme yapması gerektiğine dikkat çekti. Krizin temel nedeninin bu olduğunu savunan Zeytinoğlu, şöyle devam etti: “Çok ağır bir kış geçiriyoruz, uzun zamandır yaşanmayan yoğunlukta bir kar yağışı söz konusu oldu. Cuma günü elektrik kesintisi sonrası TEİAŞ ile görüştük. 7-8 tane 380 bin ve 154 bin voltları taşıyan direklerin yıkıldığını öğrendik. Kocaeli olarak biz imalat sanayiinin yüzde 13’ünü yapıyoruz. 13 OSB’miz var 11’inde elektrik yoktu. İzmit’in batısı ile Gebze bölgesinde sıkıntı oldu. Tamir yapıldığını öğrendik ama temelde şöyle bir sorun var doğalgaz üreticisi firmalar üretmiyor çünkü devlet gece elektriği veremediği için para ödemek istemiyor. Öğrendik ki cuma günü hepsine devreye girmeleri yolunda talimat gelmiş. Önceki gün aşama aşama elektrik verilmeye başlandı ama 4 gün elektrik alamadık. Ama burada sıkıntı şu oldu, Ford dışarıda, ona mal veren yan sanayici OSB’de, ona elektrik yok. İhracat yapan şirketlerin ciddi sıkıntısı oldu. Burada birisi çıkıp ‘Şöyle bir sorun oldu, bunu salıya kadar ancak açabiliriz’ denilebilse çok daha rahat aşardık bu sorunu. Ama çok daha plansız, dedikoduya açık bir ortam oldu. Böyle olunca sıkıntı, oluşandan da fazla hissedildi.”
OSB’yi ikiye böldüler elektriği gezdiriyorlar
Kesintiler nedeniyle OSB’ler de farklı uygulamalarla durumu en hafif şekilde atlatmanın yollarını arıyorlar. İkitelli OSB bu yolda en iyi örneklerden biri. Toplam 250 MWh’lik elektrik tükettiklerini belirten İkitelli OSB Başkanı Şaban Gülbahar, yaşanan sıkıntı nedeniyle 70- 80 MGh’lik enerji alabildiklerini belirtti. OSB’yi bölgelere ayırdıklarını belirten Gülbahar, “Bir bölüme sabah elektrik veriyoruz, diğer bölüme gece. Firmalar da mesailerini buna göre düzenledi” dedi. Gülbahar, yetkililerin sorunun bugün için (dün) çözüleceğini bildirdiklerini fakat gün içinde elektriğin 40- 100 MWh arasında verilebildiğini anlattı.
Beylikdüzü OSB’de üretim yapan Moda ve Hazır Giyim Federasyonu Başkanı ve Rapsodi Çorapları’nın sahibi Hüseyin Öztürk, 45- 50 gündür elektrik sorunu yaşadıklarını bildirdi. Öztürk, bazı OSB ve bölgelerde 3 gündür hiç elektriğin olmadığı bilgisini aldıklarını da iletti.
Hereke’de üretim yapan bir sanayici, bölgede dün ile birlikte 3- 4 gündür hiç elektriğin olmadığını kaydetti. Dudullu OSB Başkanı Bahri Murat Önay da kendilerine cumadan beri elektrik verilemediğini, jeneratör ile 5 kat fazla maliyetle kapasitelerinin 4’te 1’ini kullanabildiklerini açıkladı.
Jeneratörcüler 1 aylık satışı 1 günde yapıyor
Tüm Türkiye’yi saran şiddetli hava koşullar ve yeni yıla enerjisiz girme endişesi jeneratör satışlarında büyük bir artış yarattı. Artan elektrik kesintilerinden etkilenmek istemeyen vatandaşlar jeneratörlere yöneldi, bir ayda yapılan satış bir günde gerçekleşti. Sık sık yaşanan elektrik kesintileri nedeniyle mağdur olan vatandaşların çağrı merkezlerini aradıklarını söyleyen Aksa Jeneratör CEO’su Alper Peker, “Hava sıcaklığının 0’ın altında olduğu, 2016’nın son günleri jeneratörün önemini bir kez daha gündeme getirdi. Kesintilerin başlaması ile jeneratör satın almak ve talepler için çağrı merkezimizi arayanların sayısı normal döneme kıyasla 10 kat arttı ve web sitemiz kesintinin yaşanmaya başladığı gün normalin 4 katı kullanıcı girişi sayısına ulaştı. Günlük satış rakamımıza baktığımızda ise ev ve küçük işletmelerde kolaylıkla kullanılabilen portatif jeneratörlerimizin satışı, bir aylık satışımıza denk geliyor” dedi. Teksan Jeneratör Yönetim Kurulu Üyesi Burak Başeğmezler de yazılı bir açıklama yaparak, jeneratörlerden istenen verimin alınması için mutlaka düzenli bakım yaptırılması gerektiğine dikkat çekti.
EMO Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Yeşil: Elektriğin yüzde 30’dan fazlasını sağlayan
doğalgaz santralleri devre dışı kaldı
Türkiye’de son dönemde yaşanan elektrik kesintileriyle ilgili gelişmeleri DÜNYA’ya değerlendiren Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Yeşil, yaşanan sıkıntıların aralık ayında doğalgazla başladığını belirterek, “Doğalgaz sektörü de elektrik gibi piyasalaştırıldı. İhalelerle doğalgaz ısınma amaçlı olarak yaygınlaştırıldı. Diğer yandan doğalgaz alım sözleşmeleri de piyasaya bırakıldı. Bu durum doğalgazda arz talep dengesini bozdu” dedi. Doğalgazda başlayan sıkıntı ile önce doğalgazla üretim yapan sanayiye doğalgaz yerine ikincil yakıt kullanmalarının söylendiğini aktaran Yeşil, “Doğalgazla üretim yapan santrallerin gazı önce yüzde 50, sonra yüzde 75 ve yüzde 90’a kadar kesildi. Böylece Türkiye elektrik üretiminin yüzde 30’dan fazlasını sağlayan doğalgaz santralleri devre dışı kaldı. Bu durum piyasada fiyatları yükseltti” diye konuştu. 31 Mart 2015’te yine Batı’daki doğalgaz santrallerinin fiyat baskısı nedeniyle devrede olmadıklarını ve Doğu’dan elektrik taşındığını hatırlatan Yeşil, “İletim hatlarına kaldıramayacağı şekilde yüklenildi ve sistem çökmüştü. Doğalgaz santrallerinin devreden çıkmasıyla birlikte iletim hatları sorunu da ortaya çıktı. Zaten iletim hatları yetersiz ve bakıma ihtiyaç var” ifadelerini kullandı. Enerji Bakanlığı’nın iletim hatlarında arızalar olduğuna ilişkin açıklamasına değinen Yeşil, “Elbette arızalar kesinti nedeni. Ama ilk kez olmuyor. Arızaların hızla giderilmesi ve bu kadar büyük arızaları da sistemin öngörmüş olması, buna göre yedek güç ve iletimin sağlanması gerekirdi. Aslında enerji yokluğu nedeniyle zaten elektrik kesintileri gezdiriliyordu. Gelinen noktada bu da yetersiz kalmış ve büyük kesintiler meydana gelmiş. Sanayi kuruluşları durmak zorunda kalmıştır” dedi. Kamu yararını temel alan politikalar üretecek bir yapılanmaya ihtiyaç duyulduğunun altını çizen Yeşil, “Elektrik enerjisinin üretimi, iletimi ve dağıtımı arasındaki organik bağın korunması gerekmektedir. Ancak piyasa için elektrik sistemi parçalanmış, ucuz, kaliteli ve güvenli elektrik hizmeti sağlanması olanağı ortadan kaldırılmıştır. Elektriğin depolanamazlığı, doğal tekel konumunu göz önüne alarak yeniden kamulaştırma yapılmalıdır. Elektrik hizmeti, bünyesinde ilgili meslek odaları, sendikalar ve tüketici örgütlerinin de temsil edildiği özerk bir kamu kurumu tarafından, merkezi bir planlama anlayışı ve kamu hizmeti gereklerine uygun bir şekilde tek elden yönetilmelidir. Elektrik hizmetinin temel bir insan hakkı olduğu ve bu haktan kimsenin mahrum bırakılmaması gerektiği anlayışıyla hareket edilmelidir” ifadelerini kullandı.
‘Geçmişte yapamadıklarımız için şu an sıkıntıdayız’
Anadolu Organize Sanayi Bölgesi Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Kutsi Tuncay, sanayi bölgelerinde yaşanan sıkıntılarla ilgili süreci değerlendirirken, ısınma yoğunluklu doğalgaz kullanımının kesintilerde ciddi bir neden olduğunu söyledi. Mevsim koşulları ve dövizin artmasından kaynaklı doğalgaz tedarikinde sıkıntı yaşandığını aktaran Tuncay, ithal kaynak bulunamadığı için enerji üretmede sorunlar yaşandığını belirtti. Elektrikte arzın talebi karşılamadığını kaydeden Tuncay, “Sanayide firmalar dağıtım ücretlerinden vazgeçmeye başladılar. Bizim enerji aldığımız firma geçen şubat ayında piyasadan çekildi” dedi. Üretmek için enerjiye ihtiyaç olduğunu vurgulayan Tuncay, “Ucuz kaynaklar bulmalı ya da enerjiyi kendimiz üretmeliyiz. Elbette bunlar yakın gelecekte mümkün değil ancak bu fikirleri sahiplenmeliyiz. Geçmişte yapamadıklarımız için şu an bu sıkıntılı süreçleri yaşıyoruz” diye konuştu.
OSTİM’de sorun yaşanmadı
Ağırlıklı olarak KOBİ’lerin faaliyet gösterdiği ancak Türkiye çapında büyük ölçekli şirketlerin de üretim tesislerinin bulunduğu OSTİM’de elektrik arz ve talebinde herhangi bir sıkıntı yaşanmadığı bildirildi.
OSBÜK: 12 hattın 5’inde enerji var
Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu tarafından (OSBÜK) önceki gün geç saatlerde yapılan değerlendirmede, Sakarya ile İstanbul arasında 12 adet 400 kV enerji iletim hattı bulunduğu belirtilerek, 5 iletim hattına enerji verildiği kaydedildi. OSB’lerde sürekli ve kaliteli enerjinin sağlanabilmesi için henüz devreye alınmamış 7 iletim hattının da servise alınması gerektiğinin vurgulandığı açıklamada, “TEİAŞ yetkilileri ile yapılan görüşmelerde; çalışmaların Sakarya’da oluşturulan kriz yönetimi tarafından devam ettirildiği, Sayın Bakan ile birlikte Bakanlık ve TEİAŞ’ın üst düzey yöneticilerinin bölgede bulunduğu, iletim hatlarının tamamının devriye alınması konusunda net bir tarih verilemeyeceği bilgisi alınmıştır” ifadelerine yer verildi.