Gümrük Vergisi Nedir?
Gümrük vergisi; ticaret yapan ülkeler arasındaki faaliyetlerden doğar. Hem ithalat hem de ihracat yapan tarafı ilgilendirir. Bu vergiyi, ürün ya da hizmetin giriş yaptığı ülke alır. Vergiyi doğuran yurt dışına ürün satmak değil, almaktır. Dolayısıyla yurt dışından ürün satın alan kişiler tarafından ödenmesi gerekir. Gümrük vergisi kanunu neredeyse bütün ülkelerde vardır. Türkiye’de ise 4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamında düzenlenmiştir.
Gümrük Vergisi Çeşitleri Nelerdir?
İthalat sürecinde “gümrük vergileri” şeklinde çoğul bir kavram kullanılır. Bunun sebebi, ithalde uygulanan birden fazla vergi olmasıdır. Gümrük vergisi adı altında uygulanan vergilendirme, kalemlerden sadece biridir. İthalat yapıldığı takdirde doğabilecek gümrük vergisi çeşitleri ise şöyledir:
Gümrük Vergisi
İlave Gümrük Vergisi
Katma Değer Vergisi
Özel Tüketim Vergisi
Dampinge Karşı Vergi – Telafi Edici Vergi
Tek ve Maktu Vergi
Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Vergi
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu
Tütün Fonu
Toplu Konut Fonu
Çevre Katkı Payı
TRT Bandrol Ücreti
Ek Mali yükümlülük
Ek Fon
İthalatta olduğu gibi ihracatta da birtakım vergi kalemleri mevcuttur. Buna ek olarak ihracat yapılan ülkelerde geçerli olan gümrük vergileri hakkında da bilgi sahibi olmak gerekir. Özellikle e-ihracat sürecinde bu tip detaylara dikkat edilmelidir. Muafiyet uygulanabilen işlemlerin takibi yapılmalıdır.
Gümrük Vergisi Uygulamasının Faydaları ve Zararları Nelerdir?
Gümrük vergisi özellikleri itibarıyla hem faydalı hem de zararlı olabilir. Bu uygulamanın ne sonuç vereceği, nasıl uygulandığı ile alakalıdır. Vergilendirme dengeli bir şekilde uygulandığı sürece önemli faydalar sağlar. Hatalı uygulamalar ise ülke ekonomisi için zararlı sonuçlar doğurabilir. Yurt içindeki tüketicilerin, yurt dışından ürün satın alması konusundaki sınırlarını bu vergi uygulamaları belirler.
Gümrük vergilerinin faydalarından biri, ülke sanayisini koruma potansiyelidir. Yurt içinde üretilen bir ürünü, yurt dışından daha ucuza getirmek yerli sanayiyi olumsuz etkiler. İç pazarda satışları düşen yerli sanayi firmaları küçülmeye gitmek durumunda kalır. Bu da işten çıkarmaları yani işsizliği artırır. Gümrük sürecinde uygulanan vergilerle iç piyasaya zarar verebilecek bu olumsuz durumlar önlenebilir.
Vergilendirmenin en önemli faydalarından biri de elbette ülke için gelir kaynağı olmasıdır. Alınan vergiler bütçeye maddi destek sağlar. Gümrük vergilerinin varlığı, yurt dışından gelen ürün ve hizmetlerin kontrol altında tutulması konusunda da fayda sağlar. Vergi oranı ülkeye girmesi faydalı olan ürünlerde düşük, zararlı olanlarda ise yüksek tutulabilir.
Uygulamanın zararları ise sanayicilerin tembelleşmesiyle ortaya çıkmaya başlar. Vergilerin çok yüksek olması, yerli sanayi için aşırı korumacı bir yaklaşımdır. Bu korumacılık, üretim ve gelişim konusunda yurt içindeki firmaların tembelleşmesine sebep olur. Korumanın kalkmasıyla dünyaya açılabilecek olan firmalar, gelişmiş piyasalarla rekabet edemez.
Bir ülke, spesifik olarak seçtiği bir ülkeden gelen mallara uyguladığı vergi oranını artırırsa, karşı taraftan misilleme gelebilir. Karşı ülkenin de gümrük vergilerinde artırıma gitmesi, ülkeler arasındaki ticari ilişkiyi bozabilir. Buna ek olarak yüksek gümrük vergileri, yasa dışı ticaretin ve kaçakçılığın artmasına sebep olabilir.
Gümrük Vergisi Oranları Nelerdir?
Türkiye’de gümrük vergisi oranları, gönderici ülkenin bulunduğu bölgeye göre değişkenlik gösterir. Aynı şekilde satış bedeli, ürün grubu gibi detaylar doğrultusunda da oranlarda farklılık görülebilir. 15 Mart 2022 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan cumhurbaşkanı kararı doğrultusunda 1 Mayıs 2022 tarihinden itibaren geçerli olan gümrük vergisi oranları şöyledir:
Doğrudan Avrupa Birliği ülkelerinden gelen ürünlerde %18
ABD, Çin ve diğer ülkelerden gelen ürünlerde %30
4760 sayılı ÖTV Kanunu kapsamındaki IV sayılı listede yer alan ürünler için bu oranlara ek %20
Gümrük Vergisi Sınırı Nedir? Amacı Nedir?
Yukarıdaki gümrük vergileri, ticari değil bireysel satın alımlarda geçerlidir. Bu nedenle tutar konusunda da belirli bir gümrük vergisi sınırı çizilmiştir. Buna göre yukarıdaki oranlar; hızlı kargo veya posta ile gerçek kişilere gelen, ticari mahiyeti bulunmayan, satış bedeli 150 euroyu geçmeyen ürünler ve 1500 euroyu geçmeyen ilaçlar için geçerlidir. Buna ek olarak kişisel kullanıma mahsus kitap ve basılı yayınlar için vergi oranı %0 olarak belirtilmiştir.
Gümrük Vergisi Muafiyetinden Kimler Yararlanabilir?
Gümrük vergisi muafiyetinin uygulandığı ilk grup, devlet kurumlarıdır. Cumhurbaşkanı için gelen eşyalarla birlikte Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Millî İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı, Ticaret Bakanlığı ve benzeri devlet organlarının görevleri dâhilinde dolaşıma soktukları ürünler için muafiyet uygulanır. Gerçek kişiler tarafından dolaşıma sokulan şahsi eşyalar için de vergi tahsil edilmez.
Numune, test ve benzeri amaçlarla yurt dışından ürün getiren kurumlar da muafiyetten faydalanır. Evlenerek Türkiye’ye taşınan kişilerin çeyizi kapsamındaki eşyalar ticari mahiyet taşımadığı için vergilendirilmez. Bunlara benzer pek çok detay, Gümrük Kanunu dâhilinde belirtilmiştir. Ayrıca ticari faaliyet gösteren birtakım işletmeler ve bazı ürün grupları için dış ticaret teşvikleri kapsamında gümrük vergisi iadesi de mümkün olabilir.
Hangi Ülkelerde Gümrük Vergisi Uygulanır?
Türkiye’ye ithal edilen ürünler için gönderici ülke fark etmeksizin gümrük vergileri uygulanır. Fakat uygulanacak vergi kalemleri ve oranları, gönderici ülkeye göre değişkenlik gösterir. Örneğin önceden ilave gümrük vergisi olmayan ülkeler vardı. Avrupa Birliği ülkeleriyle birlikte EFTA üyesi ülkeler, Filistin, Fas, Makedonya, İsrail, Gürcistan, Güney Kore gibi birçok ülke için ilave vergiler uygulanmıyordu. 1 Mayıs 2022 tarihinde yürürlüğe girecek karar sonrası, belirli ürünler için ilave vergilendirme yapılacaktır.
Hangi Ürünlerden Gümrük Vergisi Alınır?
Kitap ve basılı yayınlar, gümrük vergisi olmayan ürünler arasındadır. Ticari amaç olmadan satın alındığı takdirde bu ürünler vergilendirmeye dâhil edilmez. Ayrıca kanunda belirtilen sınırların dışında kalan ürünler için de bu durum geçerlidir. Bunların dışında muafiyete dâhil olmayanlar, gümrük vergisi alınan ürünlerdir. Gümrük vergisi yüksek ürünler ise ÖTV Kanunu’nun IV sayılı listesinde bulunanlardır. Çünkü bu ürünlerde ilave uygulama vardır. Söz konusu ürünlerden bazıları şöyledir:
Parfüm
Güneş kremi
Saç spreyi
Havyar
Klima
Buzdolabı, dondurucu ve soğutucu
Tıraş makinesi
Telefon
Tabanca
Hangi E-ticaret Pazar Yerlerinde Gümrük Vergisi Uygulanır?
Satıcı tarafındakiler, e-ticarette gümrükleme ve vergilendirme süreçlerine dikkat etmelidir. Alıcı tarafındakilerin dikkat etmeleri gereken detay ise yurt dışında satın alınan ürünlerde geçerli olan e-ticaret gümrük vergisidir. Türkiye’de aktif bir şekilde hizmet veren pazar yerlerinin çoğunda yurt dışından ürün satışına izin verilir. Bu ürünlerde “yurt dışından” ve benzeri ibareler yer alır. Amazon, eBay, Etsy, AliExpress gibi pazar yerlerinden alışveriş yapıldığında gümrük vergilerinin uygulanma ihtimali vardır. Hepsiburada gibi yerli pazar yerleri aracılığıyla da yurt dışından ürün satın alınabilir. Vergilendirme şartlarını taşıyan her ürüne gümrük vergisi uygulanır.