Mazeret İzni Nedir?
Özel hayattan kaynaklanan ya da kişisel olan bazı sorunların iş ile bağlantılı olmayan durumlarla karşılaşıldığında verilen izin türüne mazeret izni denir. Bu iznin işveren tarafından verilmesi kanuni olarak zorunludur. Ayrıca bazı özel hallerde çalışanlara sağlanan izinler de mazeret izni kapsamında ele alınmaktadır.
Mazeret İzinleri Nelerdir?
Günümüzdeki bazı izinler, mazeret izni kapsamında İş Hukuku’nda yer almaktadır. İlk olarak evlilik halinde çalışanlara tanınan bir haktır. Yani kimlere mazeret izni verilir sorusuna yanıt olarak, resmi belgelerin işverene takdim edilmesinin ardından 3-10 gün arasında değişebilen bir izin türüdür. Bu izin gayri resmi olan kına, söz veya nişan gibi etkinliklerde verilmemektedir.
Mazeret izni kapsamında ölüm izni de işçilere tanınan haklardandır. Cenaze ve buna benzer işlemler için 3 gün izin hakkı bulunmaktadır. İşçi bu izin süresi boyunca çalışmış sayılır. Yani maaşından herhangi bir kesinti yapılmamaktadır. Ancak ölüm hallerinde sadece 1. dereceden akraba olan anne, kardeş, baba, eş veya çocuk vefatı için mazeret izni verilmektedir. Yasalar tarafından da belirlenen mazeret izni cenaze için 3 gündür. Detaylar için 4857 sayılı İş Kanunu’nun 46. maddesine bakılabilir.
Mazeret izni ayrıca eşin doğum yapması halinde de işçilere tanınan haklardandır. Eşin doğum yapması durumunda verilecek izin toplamda 5 gündür. Bununla beraber hastalık raporuyla beraber çalışan ya da sürekli hasta olan çocuğun tedavisi için de mazeret izni hakkı tanınmıştır. 1 yıl içinde bu tür durumlar için 10 güne kadar izin verilmektedir.
İşveren ve işçiler kendi aralarında yapacakları bir sözleşme ile izin gün sayısını artırabilir. Ayrıca yeni mazeret izinleri de yine sözleşme kapsamında eklenebilir. Söz konusu izinlerin ücretli izinler olduğu da unutulmamalıdır.
Memurlarda Mazeret İzni Koşulları Nelerdir?
Yukarıda sıralanan bilgiler, işçilerin mazeret izinleri hakkında bilinmesi gereken detaylardır. Ayrıca memurlar da belirli şartlara göre bu izin hakkından yararlanabilmektedir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 104. maddesine göre devlet memurlarına 10 güne kadar mazeret izni hakkı tanınmıştır. Bu yüzden kimlere mazeret izni verilir konusunda yasalarda yer alan şartların sağlanması önemlidir.
Öncelikle kadın memurlara, doğumdan önceki 8, doğumdan sonraki 8 hafta olmak üzere 16 haftaya kadar analık izni verilmektedir. Eğer çoğul bir gebelik durumu var ise doğum öncesindeki 8 haftalık süreye 2 hafta daha eklenmektedir. Ancak kadın memurlarda doğum tarihinden 8 hafta öncesine kadar doktor raporuyla çalışmaya engel bir durumun olmadığı tespit edilirse, doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışması gerekecektir. Bu tür durumlarda doğumdan önce alınması gereken mazeret izin süresi, doğumdan sonraki süreye eklenecektir.
Doğum öncesi veya sonrasında mazeret izninin kullanımı sırasında annenin yaşamını kaybetmesi, memur olan babaya bu iznin devredilmesini gerektirir. Ek olarak 3 yaşını doldurmayan bir çocuğu eşiyle beraber evlat edinen memur ile memur olmayan eşin evlat edinmesi durumunda yine memur olan eşlere 8 haftalık bir mazeret izni söz konusudur.
Erkek memura, eşinin doğum yapması durumunda kendi isteği üzerine 10 gün izin verilmektedir. Ayrıca kardeş, eş, ana, baba ya da çocuğunun vefatı durumunda 7 günlük mazeret izin kullandırılabilir. Bu haller dışında merkezde atamaya yetkili olan amir, ilçede kaymakam, ilde vali, 1 yıl içinde memurlara mazeretleri nedeniyle 10 gün izin verebilir. Bu durumlar öğretmen haricinde memur olarak çalışan kişiler için geçerlidir.
Kadın memurlara ayrıca çocuğunu emzirebilmesi için doğumdan sonraki analık izninin bitmesiyle beraber ilk 6 ay boyunca günde 3 saat izin verilmektedir. İkinci 6 ayda ise günde 1.5 saat süt izni kullanma hakkı vardır. Görüldüğü üzere kimlere mazeret izni verilir sorusuyla ilgili olarak verilen yanıtlar son derece kapsamlıdır.
Kadın memurlara verilen doğum sonrası analık izni süresi sonunda talep edilmesi halinde ve çocuğun da hayatta kalması şartıyla izin bitiminden başlamak üzere 1. doğumda 2 ay izin tanınmaktadır. 2. doğumda bu süre 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay olarak uygulanmaktadır. Çocuğun engelli olması durumunda 12 ay içinde bu durum tespit edilerek tekrardan mazeret izni talep edilebilir.
Öğretmenler Mazeret İzni Alabilir mi?
Okullarda çalışan müdür başyardımcısı, müdür yardımcısı ve öğretmenler, yıllık izin kullanıp kullanmamalarına bakılmadan 657 sayılı devlet memurları kanununun 104. maddesine göre mazeret izni kullanabilmektedir. Bu haller dışında öğretmenlere mazeretleri sebebiyle 1 yıl içinde parça parça veya toptan 10 gün olarak mazeret izni verilebilmektedir. Fakat ikinci kez 10 günlük mazeret izninin talep edilmesi durumunda, diğer memurların yıllık izninden düşürülür. Yani ikinci 10 günlük izin, öğretmenlere ve aday memurlarına tanınmamaktadır.
Mazeret İzni Ne Zaman Yenilenir?
Mazeret izni her yılın 1 Ocak tarihinde yenilenmektedir. Yani yeni yılda yenilenen bu izin, yukarıda belirtildiği üzere yasalara göre hak eden kadın ve erkek memurlar ile işçilere tanınmaktadır.
Mazeret izni hususunda, sizlerle paylaşılan bu durumların dışında farklı bir yasal düzenleme henüz söz konusu değildir. Çalışanlara bu şartlar kapsamında farklı bir mazeret izni hakkı doğabilmesi için toplu iş veya iş sözleşmelerinde uygulanacak olan izinlerle ilgili hükümler yer almalıdır. Gerek iş gerekse toplu iş sözleşmeleriyle beraber işçilere belirli gün sayılarıyla bu tür izinler verilebilir. Öte yandan sözleşmede yer alacak hükümler aynı zamanda işçinin kullanması gereken bir hakkı olarak tanımlanacaktır.
Yasal düzenlemelerle hüküm altına alınmayan ya da sözleşmelerde bulunmayan durumlarla ilgili, mazeret izninin verilmesi sadece işverenin onayıyla mümkündür. Bu tür durumlarda hangi uygulamalara başvurulacağı ya da izin talebinin kabul edilip edilemeyeceği sadece işverenin kanaatine göre belirlenir.
Mazeret İzni Toplamda Kaç Gündür?
İşçilere verilen mazeret izni;
Evlat edinmesi halinde 3 gün
Evlenmesi halinde 3 gün
- dereceden akrabalarının vefatı halinde 3 gün
Eşinin doğum yapması durumunda 5 gün olarak tanınır.
Memurlara tanınan toplam mazeret izni ise 657 sayılı devlet memurları kanununa göre 10 gündür.
Kimlere mazeret izni verilir sorusuyla ilgili bilinmesi gerekenler bu şekildedir. Ancak memurlar için bu iznin alınabilme şartları tek tek sayılmadığı için tamamen amirin takdirine bırakılmıştır. Örnek olarak, evlenecek bir memur, amirinden 2 günlük mazeret izni talep edebilir. Ya da 10 gün mazeret izni kullanan bir memur ikinci bir 10 günlük izin daha talep edebilir. Bu tür durumlarda tamamen amirin kararına göre izin kullanılabilir. Günümüzdeki pek çok kişi bu iznin verilmesi için yıllık iznin olmaması gerektiğini savunur. Ancak bu doğru olmamakla beraber 657 sayılı devlet memurları kanununa göre hareket edildiği unutulmamalıdır.
Kaç gün kullanılacak
İş Kanunu’nda düzenlenen mazeret izinlerinde, 2015 tarihli 6645 Sayılı Kanunla değişiklik yapılarak yeniden düzenlenmiştir. İş Kanunu’nda mazeret izinleri ayrı başlık altında Ek Madde 2’de belirtilmiştir.
Mazeret izinleri evlilik, doğum, ölüm ve engelli ebeveyni iznidir. İşçiye;
Evlenmesi durumunda 3 gün,
Evlat edinmesi durumunda 3 gün
Anne veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde 3 gün,
Eşinin doğum yapması hâlinde ise 5 gün,
En en az %70 oranında engelli veya sürekli hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, 1 yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde 10 gün
süreleri kadar ücretli izin verilir.
Mazeret izin süreleri iş günü olarak değil, takvim günü olarak düzenlenmiştir.
Örneğin cumartesi günü evlenen bir işçinin mazeret izni cumartesi, pazar ve pazartesi ile birlikte 3 gün olarak kullanılır.
Bu bağlamda mazeret izni, İş Kanunu ile düzenlenen bir hak olup, aynı zamanda iş sözleşmeleri ya da toplu iş sözleşmeleri ile genişletilebilmesi mümkündür.
Örneğin Kanunda yer almasa bile iş sözleşmeleri ya da toplu iş sözleşmeleri ile taşınma izni, sınav izni gibi izinler verilebilmektedir. Bunun için mutlaka ya iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinde hüküm bulunması gerekir
Belgelendirme şart
Mazeret ya da ek ücretli izin olarak tanımlanabilecek bu hakların kullanımı için gerekli belgelerin işverene ibrazı önem taşımaktadır.
İşçi söz konusu hakları kullanırken, ücretli izinli sayılabilmesi için mutlaka bu süreleri belgeleyebilmesi gerekmektedir. Örneğin evlilik durumunda, evliliğini gösterir yasal bir belgeyi işverenliğe sunması gerekir.
İşçilere verilmesi zorunlu olan bu izinler, yukarıda saymış olduğumuz durumlardan herhangi birinin ortaya çıkması durumunda ücretten bir kesinti yapılmaz, diğer bir deyişle kanunda sayıla mazeret izinleri ücretli izinlerdir.
İşçinin çocuklarının, kardeşlerinin veya amca-dayı-hala-teyze gibi diğer bir yakın akrabasının evlenmesi, anne-baba, eş veya çocuk gibi yakın akrabalarının hastalanması, doğum yapması veya maddede sayılmayan diğer bir yakın akrabasının ölümü, işçinin eşinin doğum yapması gibi hallerde işçiye mazeret izni verileceği yönünde bir düzenleme yapılmamıştır.