Matrah Nedir ?
Arapça kökenli bir kelime olan matrah, “tarh” kelimesinden türemiştir ve en genel anlamıyla vergilendirme sırasında kıstas kabul edilecek tutarı ifade etmektir. Matrah, Elde edilen gelirden (kazanç) yapılan harcamalar çıkarıldıktan sonra (giderler) geriye kalan miktarı anlatmak için kullanılır.
Vergi matrahı ise, bir işletmenin sahip olduğu toplam kazançtan yasalarla belirlenmiş bir çerçevede giderlerin düşülüp, vergilendirilmesi gereken miktarı ifade eder. Vergi ödemelerindeki tutarın hesaplanması için kullanılan matrah, vergi dairelerince belirlenmiş oranlarda alınmaktadır.
Vergi matrahı belirlenmesinde esas alınan usulleri de şöyle sıralayabiliriz:
İdarece Belirlenen Takdir Usulü
Vergi matrahı belirlenirken, idarenin kararı esas alınmaktadır ve vergi mükellefi bu bedeli ödemekle yükümlüdür. Buna göre, idare takdir yetkisini kullanır ve vergi matrahı belirler.
Götürü Usulü
Götürü usulü vergi matrahı belirlenmesinde, genel bir miktar söz konusudur. Biraz daha açacak olursak, vergi matrahı herkes için tek tek ve ayrı ayrı hesaplanmaz. Bunun yerine belirli bir vergilendirme tutarı esas alınır ve bu esasa göre herkes için aynı işlem yapılır.
Beyan Usulü
Beyan usulu daha çok ekonomik olarak kalkınmış ülkelerde kullanılan bir yöntemdir. Devlet ve vatandaş ilişkisinin güvene dayandığı sistemlerde işleyen beyan usulü vergi matrahı, kişilerin beyanlarını esas alır. Vergi mükellefleri ödemeleri gereken vergi matrahını kendileri beyan ederler ve devlet bu beyanı esas alır.
Karine Usulü
Karine usulü vergi matrahı hesaplamasında diğer yöntemlerden biraz daha farklı bir yol izlenmektedir. Burada varlığın (zenginliğin, servetin) belirlenmesinde dış göstergeler esas alınır ve vergilendirilecek tutar bu göstergeler üzerinden belirlenir.
Kümülatif Vergi Nedir?
Kümülatif, birikerek artan, yığılarak ilerleyen demektir. Kümülatif vergi, ücretli çalışanların aylık gelirinin brüt tutarı üzerinden işsizlik sigortası ve genel sağlık sigortası (GSS) paylarının hesaplanması ve bu katkı paylarının brüt maaştan çıkarılması ile hesaplanır ve her ay birikerek ilerlediği için kümülatif vergi olarak adlandırılır.
Kümülatif Vergi Matrahı Ne Demektir?
Kısaca KGVM olarak adlandırılan kümülatif gelir vergisi matrahı, işveren tarafından hesaplanan ve çalışanların ödeyecekleri vergiyi belirleyen bir matrah türüdür. Kümülatif vergi matrahı, çalışanların hangi gelir vergisi dilimine girdiğinin tespit edilmesi ve ödenecek vergi miktarının bu dilime göre belirlenmesi anlamına gelmektedir.
Kümülatif vergi matrahı, her yıl değişmekte ve her sene başında sıfırlanmaktadır. Örneğin ocak ayı için yapılacak hesaplamada, ödenecek tutar ocak ayı gelir vergisine eşittir. Yılın ilk ayındaki bu vergi matrahı hesaplanmasında şöyle bir yol izlenir; çalışan kişinin o ay başka bir şekilde gelir etmediği kabul edildiğinde gelir vergisi ve kümülatif vergi matrahı eşit olarak hesaplanır.
Kümülatif Gelir Vergisi Matrahı Hesaplama
Kümülatif vergi matrahı, maaşlı çalışan işçinin brüt maaşı üzerinden GSS payının ve işsizlik sigortası payının çıkarılması ile hesaplanmaktadır. Brüt maaştan bu kalemler çıkarılınca elde edilen tutar çalışan kişinin ödemesi gereken vergi matrahı olarak kabul edilir.
Gelir Vergisi Hesaplanması Formülü
GVM (Gelir Vergisi Matrahı) = BÜ( Brüt Ücret) – Vergi istisnaları + Primler ( SGK+işsizlik primleri)
Buna ek olarak, vergi matrahı tutarından da gelir vergisi kesintisi yapılmaktadır. Gelir vergisinin hesaplanmasındaki oranı, bir yıllık gelir vergisi matrahlarının total tutarı üzerinden belirlenir. Konuyu daha anlamak için dilerseniz bir örnek üzerinden gidelim.
Gelir Vergisi Matrahı Hesaplama
Örneğin 18.000 TL brüt maaşı olan bir çalışanın vergi matrahı hesaplamasına bakalım.
Genel Sağlık Sigortası (GSS) Kesintisi %14: 18.000 x 14 / 100 = 2.520 TL
İşsizlik sigortası katkı payı kesintisi %1 : 18.000 x 1/ 100: 180 TL
GVM (Gelir Vergisi Matrahı) = BÜ( Brüt Ücret) – Vergi istisnaları + Primler ( SGK+işsizlik primleri)
GVM= 18.000 – (2.520 + 180)
GVM = 18.000 – 2700
Gelir Vergisi Matrahı = 15.300 TL
Örneklediğimiz bu vergi matrahını ocak ayı için kabul edelim. Aynı hesaplama tüm aylar için aynı şekilde yapılır ve elde edilen vergi matrahları toplanır. Çıkan sonuç, kümülatif vergi matrahı olarak adlandırılır.
Çalışan kişinin ödemesi gereken gelir vergisi miktarı ise kümülatif vergi matrahı üzerinden hesaplanır. Bizim örneğimizde gelir vergisi 15. 300 TL üzerinden hesaplanacaktır.
Kümülatif Vergi Matrahı Taşınması
Aynı takvim yılı içinde, mevcut işini değiştiren ücretli bir çalışan, bıraktığı işi sebebiyle meydana gelen kümülatif vergi matrahını, yeni başladığı iş yerine taşıyamaz. Dolayısı ile farklı işverenler arasında yani işyerleri arasında geçişte kümülatif vergi matrahı taşınması söz konusu değildir.
Buna ilaveten aynı işverene ait şirketler ya da işyerleri arasında geçiş yapan ücretli çalışanlar kümülatif vergi matrahı taşıyabilmektedir.
Farklı bir durumla, eğer bir ücretli çalışan, iki farklı yerde çalışıyor ise, yani iki farklı işverene sahipse, vergi matrahı ayrı ayrı hesaplanmaktadır. Hesaplanan bu iki ayrı vergi matrahının birleştirilmesi ya da tek bir yere taşınması da yine söz konusu değildir.
Kurumlar Vergisi ve Gelir Vergisi Matrah Artırımı
Vergi mükelleflerinin önceden belirlenmiş yükümlülükler dahilinde kurumlar ve gelir vergisi matrahlarının yükselterek, belirlenen zaman ve biçimde ödelerler ise, artırımı bulunan yıllar için kurumlar vergisi ve gelir vergisi beyanlarının incelenir ve sonrasında belirtilen yıllar için bahsi geçen vergilerde başkaca tarhiyat yapılmaz.
Düzenleme yapılacak kalemler ise şöyle belirlenmiştir:
Kamuya ödenmesi gereken borç tutarları yapılandırılabilir ve buna göre ödeme planı oluşturulabilir.
Var olan ya da ortaya çıkması muhtemel ihtilaflar sona erdiğinde düzenleme yapılabilir.
Meslek birliklerinin ya da meslek odalarının alacaklı olduğu durumlarda tahsilatın yapılabilmesi düzenlemeye gidilebilir.
Yıpranma payına ve taşınmazlara tabi olan finansal varlıkların tekrar değerlendirilmesi mümkündür.
İşletmelere ait mevcut kayıtları, fiili olarak içinde bulunulan duruma uygun olarak yeniden düzenlemeye tabi tutulabilir.
İster nakti olsun, ister gayrinakdi, kullanılan kredilere ait faiz ya da ferilere yönelik ödemeler aksatıldı ise, sicil affı söz konusu olduğunda düzenleme yapılabilir.